Pensum-Modul 1-Grunnleggande IT-forståelse

1.1 Grunnleggande begrep:

1.1.1 
Maskinvare:  (hardware) er alle dei fysiske delane i datamaskina og det tilleggsutstyret som er tilkopla.

Programvare:  (software) programvaren inndeles i operativsystem og brukarprogrammer.

Informasjonsteknologi: (IT) er ein teknologi for å samle inn, bearbeide, lagre og formidle informasjon i digital form.

1.1.2  Datamaskintypar: Forstå og skille mellom følgande typar.. når det gjeld kapasitet, hastigheit, kostnader og vanleg bruk...
* Stormaskin:  Kapasitet: 100el.1000 talls brukarar, hastigheit: raskt og sikkert,
* Nettverksklient:  PCar knytast saman gjennom nettverk slik at ein kan kommunisere med kvarandre, bruke felles utstyr, data og programvare. Ein må ha server i tillegg.
* Personleg datamaskin: (PC)
* Bærbar datamaskin:
* Håndholt PC:

1.1.3  Hovedelementer i ei datamaskin:
* Prosessoren: (sentralenheten) er den elektroniske hjernen i datamaskina, og den blir også kalt for CPU (Central Processing Unit). PCen kan ha en prosessor som er inndelt i 2 kjerner (Dual Core)
* Harddisken: er vanlegvis fastmontert inne i kabinettet til datamaskina, og på den lagres operativsystemet og brukerprogramma.
* Vanlege inn- og utenheter: Innenheter: Mottar informasjon frå brukaren og oversetter den til signaler som datamaskina skal arbeide med T.d. Tastatur, mus, berøringsmatte, lyspenn, joystick..
Utenheter: Gjer om signala frå prosessoren til informasjon som er forståeleg for brukaren..Skjerm,
* Typer av minne: det finnes fleire betegnelser på minne, det omhandlar minne når det avsluttast med RAM. F.eks: SDRAM, RDRAM,DDRRAM...

1.1.4 Datamaskinens ytelse: påvirkast av antall prosessorar, Prosessorhastigheit, Størrelsen på internminne, Antall program som kjøres.

1.2 Maskinvare:

1.2.1  Prosessoren (CPU): Kalkulasjonar, logisk kontroll, direkte tilgangsminne. Hastighet blir målt i Hertz. (Megahertz el. Gigahertz)

1.2.2 Minne: Ulike internminne som RAM (Random Access Memory) er datamaskinens arbeidshukommelse så lenge den er tilkoblet strøm og innholdet forsvinn når strømmen blir slått av.

ROM(Read Only Memory): er eit minne det kun kan lesast ifrå, og beheld informasjonen om straumen slås av.

Modul 1-Oppgåve 137

a. Eks. på multimediaprodukter:  integrerer lyd, bilde, tekst og film (animasjon) Brukast til opplæring, Internett, presentasjonar og elektroniske bøker.

b. Når ein har 1Gb som skal over på ei anna maskin: må ein ta hensyn til bruksområde, kapasitet, hurtigheit...sjekke lagringskapasiteten på maskina.

c. PC er blitt ein suksess fordi:
- den bearbeider store datamengder
- utfører oppgåver som gjentas på samme måte
- utfører vanskelige matematiske oppg, beregnar raskt og rett.
- utfører oppg. som krev nøyaktigheit og hurtigheit.
- kombinerer data frå fleire kilder.
- utfører oppgåver som krev lang hukommelse.
- utfører helsefarlige oppgåver ved hjelp av robotar.

d. Program ein har behov for heime er:
Operativsystem:
Eks. Windows98, WindowsNT, Windows2000, WindowsXP, Windows Vista, Unix og Linux.
Brukerprogram: Rekneark (Excel), Tekstbehandling (Word), Kommunikasjon (E-post)

e. Skrivar eg vil anbefale heime er:
Fleirfunksjonsmaskin: skrivar, kopimaskin, skanner og telefaks kombinert i samme enheita.

Modul 1-Oppgåve 136

a. Reglar for kopiering av dataprogram: 
Kopiering av programvare er underlagt Åndsverkloven, og det er ulovleg med mindre den som har opphavsretten gjev tillatelse.
Sikkerhetskopiering er som regel tillatt, men kopiering til privatbruk er som regel forbode.
Ein må kjøpe lisensar som gjev tilatelse til å kopiere og bruke programvaren til eit visst antall datamaskiner.

b. *Lisensavtale: meinast med at ein får rettigheiter til å bruke programvara, inneheld f.eks. ant. brukarar, opphavsrett, ansvar for tap og skade, utleigemoglegheiter og bruk av kildekodar.
* Shareware: kan ein fritt prøve programvara i ein periode, og ein betalar det prog.vara kostar om ein ynskjer den fullstendige versjonen.
* Freeware: (public domain) er programvare som du kan kopiere til så mange maskiner du ynskjer heilt gratis.

c. Det er opphavsrett på informajson som er henta frå internett-tekst, film, bilder og musikk.

d. Ein kontrollerer registreringsnummeret for ein programvare: ved å sjå på omslaget til CD/DVDen,
ein kan også sjå reg.nr. i Hjelpemenyen.
Klikk på: Hjelp, Om.. Ein dialogboks med info om programmet kjem fram.

e. Eks. på personregister der du er registrert er: Folkeregisteret, bank, telefonselskap, forsikring, bokklubb, kunderegister, ansattregister og medlemsregister.

f. Personopplysningsloven: Trådte i kraft i jan. 2001 og skal bidra til å styrke personvernet.
- Behandling av personopplysningar ved bruk av data.
- Datatilsynet er eit uavhengig forvaltningsorgan- skal gje info og råd, uttale seg om nye lover
- Personvernnemnda- avgjer klager over Datatilsynets avgjerdsler.
- Krav til samtykke til beh. av personopplysningar.
- Opplysningane som er lagra må vere rette og ha betydning for virksomheita.
- Du har full innsynsrett. (Feil opplysningar skal rettast eller slettast)
- Virksomheita som samlar inn personopplysningar, har plikt å informere den opplysningane gjelder.
- Sentralt reservasjonsregister mot direkte markedsføring.
- Ein må melde frå til Datatilsynet at ein beh. personopplysningar... Fritatt frå konsesjon er f.eks:
Medl.reg. i foreiningar, kundereister, leverandørregistre, ansattregister, registre i bank og forsikring.
- Ein må søkje Datatilsynet som tillatelse (konsesjon) for å behandle sensitive personopplysningar.
T.d.: politisk holdning, familie, helse, seksuelle forhold.

g. Eks. på datakriminalitet:
1. Svakheiter i programvaren, som gjer at maskina blir lettare tilgjengeleg for angrep.
2. Spionprogram (Spyware)
3. Søppelpost (Spam)
4. Identitetstjuveri (Phishing)
5. Virus, ormar og trojanske hestar (Malware)
6. Innbrot (Hacker)

h. Informasjonssikkerheit: ved å ha eit antivirusprogram som sørger for å forsvare maskina mot virus og anna øydeleggande internett-truslar. T.d. Norton360, Norman Virus Control og Trend Micro.

i. Eit datavirus: inneheld kodar for sjølvkopiering og kodar for bieffekter. Det kan vere å slette filer, endre data, formatere harddisk eller ormar kor program kopierer seg sjølv inntil harddisk eller minne er oppbrukt.

j. Slik unngår du virus:
* Holdningar og kunnskap til den som brukar datamaskina.
* Installere og abommere på eit antivirusprogram/beskyttelsesprogram.
* Rutinar for bruk av ytre lagringsmedier.
* Rutinar for vedlegg som kjem med e-post.
* Kunnskap om kritiske stader på Internett.
* Rutinar for installering av program.

Modul 1- Oppgåve 135

a. Eit administrativt system er:   systemer som brukast til rekneskap, ordre, lager, faktura, lønn og kundestøtte.

b. Steder som bruker billettsystem: er reisebyrå til å reservere flybilletter, leigebil, hotell, andre billettsystem kan vere kino, konsertar, opera, show osv.

c. Folkeregisteret er: alle som blir født i Norge får tildelt fødselsnr. på bakgrunn av fødselsdato og kjønn. Innheld også informasjon om bostedsadr., navneendring, inn-og utvandring. Eks. på brukarar av registeret er: bankar, forsikringsselskap, arbeidsgjevarar, Statens Lånekasse, politiet og forsvaret.

d. AMK: er eit nødmeldesystem for akutt medisinsk hjelp, og innbefatter mellom anna ambulansetenesta. Felles for alle sentralane er 113.

e. Mikrokirurgi: er en operasjonsform der en ved hjelp av datastyrte mikroroboter utfører såkalte kikkhullsoperasjonar.

f. Dataassistert undervisning (CBT-Computer based training): skjer med eit opplæringsprogram som er lagra på f.eks. ein CD. Undervisningsforma er f.eks. nytta innanfor helsevesenet, sjø- og luftfarten, ulike skuleslag og næringslivet.
- Bestemmer sjølv framdrift og innhold
- Repeterer når du vil og kva du vil.
- Opplæring på arb.plassen din.
- Objektive tilbakemeldingar på rett og feil svar.
- Upersonleg undervisning
- Avhengig av datamaskin
- Ikkje anledning til å stille spm.

g. Heimekontor: gjev moglegheit til fleksibel arbeidstid og fordjupning i arbeidet uten forstyrringar av kollegaer. Heimekontoret gjev ingen reiseveg, reisekostnader og reisetid, og kor du bor blir mindre vesentleg. Du får meir kontakt med familien. Ulemper: dårlegare kommunikasjon med jobben, redusert sosial kontakt og mindre kontrollmoglegheiter for arbeidsgjevar.

h. Fordelar med å kjøpe varer på Internett:  Internett har ingen lukningstid, og du kan kjøppe varer når som helst. Det er raskt å samanlikne fleire tilbod, og du kan søkje i heile verda.

Ulemper med E-handel: ein kan oppleve feilleveringar, manglande leveringar og problem i etterkant med å få retta opp eventuelle vanskelegheiter. Betalingsmåtane kan vere usikre.

i. Betalingsmåter ved E-handel:
- Faktura
- kredittkort
- mobilhandel
- betaling via banken
- elektronisk lommebok

j. Situasjonar der datamaskina er bedre egna enn menneske:
* bearbeide store mengder data
* utføre oppgåver som blir gjentatt på same måte
* utføre vanskelege matematiske stk, beregner raskt og riktig
* utføre oppgåver som krever nøyaktigheit og hurtigheit
* kombinere data frå fleire kilder
* utføre oppgåver som krever lang hukommelse
* utføre helsefarlige oppgåver ved hjelp av robotar  (t.d. minerydding)

k. Situasjonar der menneske er bedre egna enn datamaskina:
Menneske kan:
* Tenke
* Være kreativ
* Treffe beslutningar
* Ta skjønn
* Sjå nye moglegheiter og alternative løysingar
* Gjære oppgåver som berre blir gjort en gang, eller sjelden gjentas.
* Ta hensyn til mennneskelege følelsar
* Vurdere når nye situasjonar oppstår.

Modul 1-Oppgåve 134

a. Informasjonsnettverk: innebærer at data sendes mellom dataaskiner i eit nettverk eller via telenettet.

b. Lokalt nettverk (LAN): består av en eller fleire datamaskiner som er kobla sammen i eit datanett.

c. Fordelar ved eit nettverk er at: det gjev fleire samarbeidsmoglegheiter, og delte ressurser kan gje stor gevinst i spart tid og sparte utgifter.
- Lagringsplass
- Fildeling
- Dele maskinvare som skrivarar, modem og scanner.
- E-post
- Felles info., på felles plass
- Køyre felles program. Installere og vedlikeholde på ein stad.
- Sikkerhetskopiering vert enklare.
- Knytter avdelingar sammen.

d. Internett er: eit verdsomfattande nettverk som består av fleire tusen store og små individuelle nettverk og millionar av datamaskiner, Det er ingen eigarar av internett, og kven som helst kan bruke nettet og koble seg til det.

e. Eks. på tjenester internett tilbyr er:
* E-post
* WWW(World Wide Web)
* Nyheitsgrupper og forum
* Chat (MSN)
* Blogg
* FTP-tjeneste- overføre filer
* Kanaler(nyheitsagentar9
* Bildetelefoni (Skype)
* Vanleg telefoni

f. Med E-post kan ein: sende og motta informasjon raskt og direkte til dei personane ein ynskjer.

g. Forskjellen på Internett og Intranett:
Internett:  kven som helst kan bruke nettet og koble seg til det.
Intranett:  er eit lukka internett der ingen andre enn f.eks. ei bedrift med avd. geografisk spredt har tilgang.

h. Ekstranett: er en utvidelse av bedrifa sitt intranett til brukarar utanfor bedrifta, til f.eks. kundar, distributørar og andre samarbeidspartnarar. Tilgang til deler av nettverket via Iinternett ved å oppgi brukarnavn og passord.

i. Telefonnettet: leverer dataløysingar for private, heimekontor, små lokalnett og høghastigheitskommunikasjon mellom avdelingane i landsdekkande og internasjonale bedrifter.

j. Meininga med begrepa analog, digital, modem og overføringshastigheit:
* analog (telefonnett) -  sender tale-eller lydsignaler.
* digital (nett) - tilbyr fleire tjenester parallelt.
* modem - gjer om analoge signaler til digitale signaler, og frå digitale signaler til analoge.
* overføringshastigheit - fortel kor raskt modemet overfører data, og den blir målt i antall bits per sekund  
  (bps eller Mbps)

Modul 1-Oppgåve 133

a. Helsemessige problem som kan oppstå ved bruk av datamaskin er:
Muskulære belastningslidingar, plager knytta til hovud, auge, skuldrar og armar. I mange høve skuldast plagene uheldige arbeidsstillingar.

b. Element og rutinar som kan hjelpe til med å skape eit godt arbeidsmiljø framfor datamaskina er:
Ergonomi-tilpasse maskiner og utstyr til dei fysiologiske forutsetningane hos mennesket.
Tiltak for å bedre arbeidsplassen din:
* Regulerbar stol
* Regulerbart bord
* Avlastningsbord
* Fotkvilar
* Belysning
* Håndleddstøtte
* Underarmstøtte
* Dokumentholdar
* Skjermfilter - fjerner elektronisk stråling.
* Sittestilling
* Skjerm
* Variere arbeidet med mus.
* Hyppige og korte pausar.
* Inneklima, ventilasjon, reinhold, tepper og temperatur.
* Redusere støy.

Modul 1-Oppgåve 131

a. Datamaskina består av følgjande enheter:
* Prosessor
* Minne
* Harddisk
* Separate enheter

b. Arbeidsoppgåvene til ein prosessor:
Prosessoren (sentralenheten) er den elektroniske hjernen i datamask., og den blir også kal for CPU (Central Processing Unit). Prosessoren hentar instruksjonar og data frå minnet (RAM), finner ut kva det betyr og sender vidare til ALU (Arithmetic/logic unit).

c. ROM (Read only memory): er eit minne det berre kan lesast frå, og det beheld infoen sjølv om strømmen blir avslått. Innheld progr. som startar opp mask. og enkelte andre grunnleggande progr.

RAM (Random Access Memory): er datamaskinens arbeidshukommelse så lengje den er tilkobla strøm, informasjonen forsvinn når straumen blir slått av.

d. Krav til skjerm: Størrelse

e. Forskjellige innenheter:
* Tastatur
* Mus
* Berøringsmatte
* Lyspenn
* Joystick
* Mikrofon

f. Typer arkiv en datamaskin har:
* Harddisk
* Diskett
* CD
* Nettverksdisk

g. BIT(Binary Digit): kan enten vere 0 eller 1.

BYTE: en byte består av 8 bit som utgjør ett tegn. str. på f.eks. minnet, nyttar vi begrep som fortel kor mange tegn (byte) de kan lagre.

h. Sikkerhetslager: inneholder en ekstra kopi av data som ligger på datamaskina. Reduserer følgene av ødeleggingar av data som f.eks. brann, straumbrot, tjuveri eller feil utføring av rutinar.

Val av sikkerhetslager: vil være avhengig av lagringskapasitet, pris, lese og skrivehastighet.

i. Reglar for sikkerhetskopiering:  Kopien må lagrast på eit flyttbart lagringsmedium, som f.eks. en zip disk, og oppbevarast på ein annan stad enn maskina.

j. Skrivar typar en kan velge:
* Blekkskrivar
* Laserskrivar
* Fargeskrivar
* Plottar
* Fleirfunksjonsmaskin- skrivar, telefaks, kopimask. og skanner i ett.

k. Scanner: kan du kopiere bilder og tekst inn til datamaskina.

l. Med Kb, Mb, Gb og Tb meinar vi:
* Kb-  Kilobyte
* Mb-  Megabyte
* Gb-  Gigabyte
* Tb-  Terrabyte

m. Tiltak som kan settast i verk for at datamaskina skal spare miljøet er:
å redusere straumforbruket til kvar enkelt pc, skjerm og skrivar. Resirkulerbare deler, toner og blekk kan fyllast på. E-post reduserer papirforbruk. Innsamling av elektronisk avfall.

n. Ekstern harddisk er: flyttbar..

o. Digitalt kamera: er både et kamera og en datamaskin. Du kan sjå resultatet med det samme på LCD-skjerm. Bildeplass er avhengig av minne og bildekvalitet. Bilda kan bearbeidast som e-post, på websider, skrive dei ut, lagre dei og bestille kopiar.

Modul 1-Oppgåve 130

a.  Informasjonsteknologi:  er en teknologi for å samle inn, bearbeide,
                                             lagre og formidle informasjon i digital form.

b. Ulike datamaskintypar:     
* Stormaskin- er ei fleirbruksmask. som betjener noen hundretalls eller  
   tusentalls brukere. Ofte er brukarane spredt geografisk på fleire stader.
* Personleg datamaskin-PC:  er i utgangspunktet en enbrukermaskin.
   Brukast i arb.liv, skule og heim.
* Nettverksklient: PC-ar kan knytast saman gjennom nettverk slik at dei kan kommunisere med kvarandre, 
  og bruke felles utstyr, data og programvare. PC-ar som er tilknytta nettverket kallast nettverksklientar.
* Bærbar PC (laptop, notebook)

Fordel med Bærbar PC: er at den er kompakt, lett og lite plasskrevende, og kan nyttast i fleire timar uten strøm. Ein kan ta med jobben der ein vil.

Ulempe med Bærbar PC:  er pris, lite tastatur (hvis du skal skrive mykje), liten skjerm, bedrifta får mindre kontroll på datautstyret sitt og informasjon kan kome på avveie.

c. Maskinvare (hardware): er alle dei fysiske delane i datamaskina og det tilleggsutstyret som er tilkobla. Uansett den raske utviklinga vil nokre av enhetene til ei datamaskin være dei samme, men med forskjellig innhold og krav.

Programvare (software): Programvaren inneheld ei rekke kommandoer som er satt saman etter bestemte reglar i eit programmeringsspråk. Kommandoane forklarer datamakina kva den skal gjere. Programvaren delast inn i hovedtypane operativsystem og brukarprogram. Ei datamaskin kan ikkje fungere utan programvare.

d. Nettverksklient: PC-ane som er tilknytta eit nettverk.

e. PDA: Håndholdt PC - er ikkje større enn du kan få plass til den i veska eller lomma, og er rimeleg innkjøp da den koster frå kr. 1200,- til kr. 5000,- Den passar til oppgåver som elektrronisk kalendar og adressebok. Andre oppgåver er f.eks. kart (GPS), internett tilgang, e-postlesarar og diktafonar.

Modul 1-Oppgåve 132

a. Eit program kan brukast til å utføre ulike typar oppgåver. F.eks. spill, kommunikasjon, internettverkty, systemverkty, underholdning, kalkulator, Notisblokk, Paint og WordPad.

Eit operativsystem: består av fleire programmer som er laget for å styre og kontrollere korleis datamaskina fungerar. Operativsystemet er bindeleddet mellom maskinvaren og dei programma du skal bruke.
Eks. på operativsystem: Windows 98, Windows NT, Windows 2000, Windows XP, Windows Vista, Unix og Linux.

b.  Når du startar datamaskina, brukar maskina ein fast oppstartprosedyre:
* Datamaskina testar seg sjølv med program som er lagra i ROM.
* Operativsystemet blir lest inn frå harddisk
* Skrivebordett til Windows aktiverast.
* Skriv brukarnavn og passord
* Oppstartmappen inneholder program som skal startast automatisk.
* Skrivebordet til Windows kommer fram.

c.  Når du avsluttar datamaskina må du bruke en fast avslutningsprosedyre:
* Lagre dokumenta og lukk alle promramma.
* Ta ut diskett og CD.
* Avslutt operativsystemet.
* Du får beskjed om å slå av strømmen.

d. Grafisk brukergrensesnitt: er operativsystem som lar brukaren utføre kommandoer ved å peike på skjermen. Programma er laga slik at det blir brukt visuelle virkemidler som f.eks. ikon.

e. Fordelane med grafisk brukergrensesnitt er at ein slipp å huske kommandoer og hurtigtaster, for ein styrer det med peikeredskap som f.eks. mus.

f. Multimedia: er lyd, bilde, tekst og film(animasjon)

g. Eksempler på brukarprogrammer:
* Regneark: Excel, Lotus1-2-3
* Tekstbehandling:  Word, Lotus Word Pro.
* Desktop publishing: AdobePageMaker, Microsoft Publisher
* Presentasjonsprogram: PowerPoint, Lotus Freelance
* Databaser: Access, DataEase.
* Kommunikasjon: Microsoft Internet Explorer, Microsoft Outlook, Windows Mail, Netscape og Opera.
* Administrative program: program som brukast til regneskap, ordre, lager, faktura og lønn. T.d. Mamut, Rubicon, Akelius og Visma Micro80.

h. Arbeidstrinnene ved ein programvareutvikling:
* Idé, ynskje eller ei utfordring. (problem)
* Analysefase som resulterer i ein kravspesifikasjon.
   - Kravspesifikasjonen definerer heile programmet,
      de enkelte komponentene, kostnader, konsekvenser og plan for arbeidet.
* Utforming og realisering. Programvaren blir programmert. Total beskrivelse av programmet:
   Systemdokumentasjon, brukerdokumentasjon og driftsdokumentasjon.
* Testing (Betaversjoner).
* Innføringsfasen (implementering) tar i bruk programvaren. Opplæring.
* Drift og vedlikehold.

Pensum-Modul7-Internett og elektronisk post

7.1.1   BEGREPER:

7.1.1.1  Forskjellen på internett og WWW (World wide web) el. verdsveven er:
Internett er eit samlebegrep - verdsomfattande nettverk som består av fleire tusen store og små individuelle nettverk og millioner av datamaskiner.
WWW er eit informasjonssystem der du t.d. kan få informasjon om nyheiter, stillingsannonser, aksjekursar og firmaopplysningar. (Surfe på nettsider)

7.1.1.2  HTTP:  (Hypertext Transfer Protocol)  er ein protokoll som nyttast av verdsveven for å overføre data.
URL:  (Uniform Resource Locator)  Adressa til ei webside - består av hoveddelene: protokoll, domene og mappenavn.
Hyperkobling: Trykke på ein link og kome vidare. (Strek under, anna farge og peikaren endra seg til ei hand)
ISP:  (Internet Service Provider)
FTP: (File Transfare Protokoll) ein måte å flytte filer på frå A til B.

7.1.1.3  Oppbygginga av ei webadr. (URL):  http://www.vg.no/sport - Protokoll, domene, mappenavn/filnavn

7.1.1.4  Ein nettlesar er t.d. Windows internet explorer, opera, firefox osv. Ein brukar det til surfing på internett, sjekke e-post.

7.1.1.5  Ein søkemotor er t.d. Google, Kvasir osv. eit verkty for å søke på internett.

7.1.1.6  Cookie er: små ting som blir lagra som huskar e-postadr., språket ein brukar osv.
Cache (Midlertidige internett filer): er det stedet på harddisken der for eks. websider og grafikkfiler lagres når du viser dei.

7.1.2  SIKKERHETSASPEKTER:

7.1.2.1  Ei lukket side er ei side ein må ha brukarnavn og passord for å logge på. T.d. nettbank, hotmail osv.

7.1.2.2  Eit digitalt sertifikat er noko ein må ha for å nytte internett. Går ut på dato av og til.
Vi nyttar personleg sertifikat til t.d. kodebrikke til nettbanken.

7.1.2.3  Kryptering er eit uforståeleg kodespråk som blir nytta, som berre mottakar kan kode. For å beskytte innholdet.

7.1.2.4  Være oppmerksom på faren ved virus frå filer som lastast ned.

7.1.2.5  Være oppmerksom på faren for misbruk ved bruk av kredittkort på Internett.

7.1.2.6  Brannmur (firewall): brukast mellom lokale nettverk og Internett, skal hindre at folk utenfrå får tilgang til det lokale nettverket.

7.1.3  Komme i gang med nettleseren

7.1.3.1  Åpne, lukke nettleser:  Start, alle program og internett explorer.  X ut.

7.1.3.2  Endre nettleserens startside:  Verktøy, Alternativer for internett, Generelt. el. husikonet og legg til el. endre startside.

7.1.3.3  Vise ei webside i nytt vindu. Shift og venstre klikk.  evt. Høgreklikk (Ctrl ny fane)

7.1.3.4  Stoppe nedlasting av ei webside: Esc

7.1.3.5  Oppdatere ei webside:  Refresh Oppdater (F5) el. Vis og oppdater

7.1.3.6  Bruke hjelpefunksjon:  Spørsmåltegn ikon el. Hjelp på verktylinja.

7.1.4   JUSTERE INNSTILLINGER

7.1.4.1  Vise/ skjule verktylinjer:  Vis, verktøylinjer.

7.1.4.2  Vise/ skule bilder på ei webside:  Verktøy, Alternativer for internett, Avansert, hake av for vis bilder.

7.1.4.3  Vise tidl. besøkte websider ved hjelp av adresselinja:  Pil til høgre for adresselinja.


7.1.4.4  Slette historikken:  Verktøy, alternativer for internett, Generelt, Slett leserlogg.

7.2 

7.2.1.1  Gå til ei webadresse:  Skrive adressa el. søke fram ei adresse.

7.2.1.2  Navigere ved hjelp av ei hyperkobling:  Trykke på ei link

7.2.1.3  Navigere fram og tilbake:  Piltastane oppe til venstre for adressefeltet.

7.2.1.4  Fylle ut ei webskjema for å gjennomføre ei bestilling:  Skrive inn informasjon på internett.

7.2.2  BRUKE BOKMERKER

7.2.2.1  Sette bokmerke på ei webside:  Legge til som favoritt (stjerna)

7.2.2.2  Bruke bokmerke for å navigere til ei webside. Gå til favoritter, og hente fram den sida du vil.

7.2.3  Organisere bokmerker

7.2.3.1  Opprette ei mappe for bokmerker:  Favoritter, ordne favoritter, ny mappe.

7.2.3.2  Legge til ei webside i ei mappe med bokmerker:  Favoritter, legg til ein favoritt, velge mappe, legg til.

7.2.3.3  Slette eit bokmerke: Favoritter, ordne favoritter, slett.

7.3  WEBSØK

7.3.1  Bruk av søkemotor

7.3.1.1  Kjenne til og velge ein søkemotor:  Google, Kvasir osv.

7.3.1.2  Utføre eit søk med nøkkelord eller ein frase:  Bruke "", *, +, - osv.

7.3.1.3  Kombinere søkekriterier i eit søk: +banan-flue

7.3.1.4  Kopiere tekst, bilde, webadr., frå ei webside til eit dokument:  Rediger, kopier, lim inn.

7.3.1.5  Lagre ei webside som ein tekst, html-fil:  Fil, lagre som, filtype, webside, bare html, lagre.

7.3.1.6  Laste ned tekst, bilde, lyd, video, programvarefil frå ei webside og lagre den: Høgre klikk, lagre mål som.

7.3.2  UTSKRIFTSFORBEREDELSER:

7.3.2.1  Forhåndsvise ei webside:  Fil, forhåndsvisning.

7.3.2.2  Endre sideoppsett: Ståande, liggande, papirstørrelse:  Fil, Utskriftsformat.

7.3.2.3  Endre marger: Topp, bunn, venstre, høgre:  Fil, utskriftsformat.

7.3.3  UTSKRIFT

7.3.3.1  Skrive ut ei webside ved å bruke vanlige utskriftsinnstillinger.: Heile websida, enkelt side, enkelt ramme, merket tekst, antall kopier.   Fil, Skriv ut,

7.4  ELEKTRONISK POST

7.4.1  Begreper:

7.4.1.1  Forstå oppbyggingen av ei e-postadresse:   jak@ekornes.no  Brukarnavn, @ krøllalfa/ snabel A, ISP (domene), landkode.

7.4.1.2  Forstå fordelane med bruk av e-post:   Hurtig levering,   lave kostnader,   fleksibilitet.  Vedlegg.

7.4.1.3  Forstå viktigheita av nettetikk:   bruk av nøyaktige beskrivelser i emnefeltet i meldingar,
korte svar på meldingar, stavekontroll av meldingar (Verktøy, stavekontroll av grammatikk)

7.4.2  SIKKERHETSASPEKTER:

7.4.2.1  Være oppmerksom på moglegheita for å få uønska masseutsendingar (spam):
Spam filter - 

7.4.2.2  Være oppmerksom på moglegheita for å infisere datamask. med virus ved å åpne meldingar og vedlegg:  Spesielt exe filer og bat filer.

7.4.2.3  Vite kva digitalsignatur er:  ein nøkkel for å bevise identiteten din. Består av ein offentleg nøkkel og privatnøkkel og digitalsignatur.

7.4.3  KOMME IGANG MED E-POSTPROGRAMMET:

7.4.3.1  Åpne, lukke et e-postprogram:  Start, outlook. X ut.

7.4.3.2  Åpne ein innboks for ein bestemt brukar.  Brukarnavn:, Passord.

7.4.3.3  Åpne ein eller fleire meldingar:  Klikk el. Dobbelklikk

7.4.3.4  Veksle mellom åpne meldingar: Klikk nede på linja

7.4.3.5  Lukke ei melding: X ut

7.4.3.6  Bruke hjelpefunksjonen: Spm. ikon

7.4.4  JUSTERE INNSTILLINGAR:

7.4.4.1  Legge til, fjerne overskrifter i innboksen:: Avsender, emne, dato mottatt: Tilpass visning

7.4.4.2  Vise, skjule verktøylinjer.  Vis, verktøylinjer

7.5  MELDINGAR

7.5.1  Lese meldingar

7.5.1.1  Sette flagg for oppfølging på ei melding. Fjerne flagg for oppfølging på ei melding.

7.5.1.2  Markere ei melding som ulest, lest:  Høgreklikk.  Rediger, marker som lest/ ulest.

7.5.1.3  Åpne og lagre eit vedlegg:  Fil og åpne el. lagre.

7.5.2  Svare på ei melding

7.5.2.1  Bruke svar, svar til alle funksjonen:  Svar el. svar til alle.

7.5.2.2  Svare med eller uten opprinneleg melding vedlagt:  Verktøy, alternativer, e-postalternativer, velge med el. uten opprinneleg tekst.

7.5.3  SENDE EI MELDING

7.5.3.1  Opprette ei ny melding:  Fil, ny.

7.5.3.2  Sette inn ei e-postadresse i "Til" feltet: 

7.5.3.3  Sende kopi, blindkopi av ei melding til andre adresser.

7.5.3.4  Sette inn tittel i "Emne" feltet

7.5.3.5  Bruke stavekontrollen og foreta nødvendige endringar.

7.5.3.6  Sette inn fil som vedlegg i ei melding:  Bindersen

7.5.3.7  Sende ei melding med høg eller lav prioritet:  Utropstegn el. pil ned.

7.5.3.8  Sende ei melding med bruk av ei distribusjonsliste:  t.d Ekornes Grodås.

7.5.3.9  Vidaresende ei melding.

7.5.4  KOPIERE, FLYTTE OG SLETTE:

7.5.4.1  Kopiere, flytte tekst i ei melding eller mellom aktive meldingar.

7.5.4.2  Kopiere tekst frå ei anna kilde (dokument, rekneark) til ei melding.

7.5.4.3  Slette tekst i ei melding.

7.5.4.4  Slette eit vedlegg frå ei utgåande melding.

7.6  E-POST ADMINISTRASJON

7.6.1  TEKNIKKAR

7.6.1.1

Fjerde samling

Oppgåver til kapittel 42:

1. Kva er ein digital signatur?
Er ein måte for å hindre at meldingar ein sender blir forfalska el. ikkje kan fangast opp av andre enn dei mottakarane det er meint for.
En digital ID er satt sammen av: en fellesnøkkel, en privatnøkkel og en digital signatur.

2. Kva er spam?
Det er uoppfordra massesendt e-post. Søppelpost.

3. Korleis viser ein leseruta?
Klikk på Vis og peik på Visningsrute.

4. Korleis viser ein navigasjonsruta?
Klikk på Vis og Navigasjonsrute.

5. Korleis kan ein vise feltet "Oppfølgingsflagg"?
I Outlook navigasjonsfeltet for: Kontakter og Gjeldende visning.

6. Korleis kan ein leggje til ein ny konto?
På verktøy og e-postkontoer... Legge til ny e-postkonto.

Oppgåver til kapittel 43:

7. Viss eg av ein eller anna merkjeleg grunn ynskjer å svare på ein
e-post, men ikkje ynskjer å ta med den opprinnelege meldinga,
kva gjer eg då?
Klikk på Verktøy, Alternativer. E-postalternativer, Velg: Ikke inkl. opprinneleg melding.

8. Kva er skilnaden på ein kopi og ein blindkopi?
Ein kopi brukast når du skal sende e-post til mange mottakarar, men ikkje ynskjer samme tilbakemelding som hovedmottakar...
Kopi mottakarane av e-posten synleg, men ein blindkopi er mottakarane usynlege. (Perfekt å bruke blindkopi, når ein sender mail til mange kundar/leverandørar, så dei ikkje kan sjå alle samarbeidspartnarane.)

9. Korleis set du inn ein fast signatur?
Klikk på: Verktøy og Alternativer. E-postformat og Signatur.

10. Kva er poenget med å bruke kladd?Er fin å bruke dersom ein blir avbrutt med andre oppgåver eller ikkje blir ferdig. Dessutan dersom meldinga er lang, er det greit å lagre så ein ikkje mister all informasjon.

11. Kva kan det oppfattast som, om du skriv med STORE BOKSTAVAR?
Det er det samme som å ROPE!!!!!!

12. Kva er landkodane til Sverige, Danmark og Finland?
Sverige-SE, Danmark-DK og Finland-FI.

Tredje samling-Spm frå "Bruke informasjon"

1. Kva kan ein justere i dialogboksen utskriftsformat?
- Papiralternativer: Stående, liggende osv.
- Marger: Høgre, Venstre, Topp og Bunn
- Topp og bunntekst.

2. Kva gjer du om du vil skrive ut eit avsnitt frå ei nettside?
Merkar avsnittet og klikkar på skriv ut område.

3. Kva gjer du om du vil kopiere tekst frå ei nettside og inn i eit Word dokument?
Høgreklikk: Kopier teksten og Høgreklikk: lim inn i Word.

4. Kva gjer du om du vil kopiere eit bilete?
Høgreklikk på biletet og kopier, høgreklikk der du ynskjer å sette biletet og lim inn.

5. Kva gjer du om du vil kopiere ei nett-adresse?
Høgreklikk på adressa i adresselinja, og klikk på Kopier.
Høgreklikk der du ynskjer å sette inn adressa og Lim inn.

6. Korleis lastar du ned ei fil?
Klikk på hyperkoplinga til den fila du ynskjer å laste ned og lagre.

7. Kva er autofullfør?
Autofullfør lagrar tidlegare oppføringar for skjemaer og passord.
Når du begynner å skrive inn informasjon, så foreslår Autofullfør moglege treff.

8. Kva er lurt å sjekke før du brukar tekst og bilete du finn på nettet?
Ein bør sjekke om teksten eller biletet er beskytta etter lov om opphavsrett til åndsverk.

9. Kva tyder det at eit filnamn sluttar på .zip?
Det er ei fil som er pakka, kan inneholde fleire filer. Tek mindre plass.

10. Korleis lagrar du ei nettside?
Naviger til den websiden du ynskjer, klikk på SIDE og Lagre som.
Velg lagringssted, mappe, skriv inn filnavn og den filtypen du ynskjer.
Trykk på lagre.

11. Skriv ut disse oppgåvene i eit eksemplar. Gjort.. :)

12. Lag eit nytt Word dokument. Finn eit bilete av Trondheim på internett, og lim det inn i dokumentet. Gjort :)

13. Kopier adressa du fann biletet på, og lim den inn i dokumentet. Gjort :)

14. Kva er dette biletet lovleg å bruke til? Biletet vart funne på finn.no, og der står ikkje noko spesielt om opphavsrett, så då gjeld normale reglar for bruk av biletet.

15. Gå inn på http: http: http://www.eduke.no/ -under "forfatterens hjørne" og "nybegynnere" finn du noko som heiter "illustrasjoner til utskrift". Last ned denne fila og legg den på skrivebordet. Gjort :)

16. Kva for slags program kan opne dette dokumentet? Adobe reader.

17. Lagre nettsida du fann denne fila på - den kan du også lagre på skrivebordet, og slette igjen når lærar har sett den. Gjort :)

Til slutt nokre spørsmål de skal finne svar på nettet, kopiere svaret og lime det inn i Word- dokumentet der du sette inn biletet av Trondheim. Svar finn du på wikipedia.no

Ekstra oppgåver, 06.05.10

Forklar begrepa:

1. Startside: Den sida som ein alltid har eit utgangspunkt i frå. Startsida er best.. men det finnast også andre alternativ.

2. Hyperkobling: Når du klikkar på ei hyperkopling, blir du koplet vidare til andre delar av websida, eller til andre websider. Det kan vere hypertekst eller hypermedia. (Tekst og grafikk som har innebygde koplingar.)

3. URL: (Uniform Resource Locator)
Adressa til ei Webside, består av protokoll, domene og mappenavn/filnavn.

4. Favoritter: Du kan lagre adressene til dei websidene du nyttar ofte i Favoritter.

5. Logg: Internet Explorer hugsar nettsidene du har besøkt. Leserloggen er begrensa til eit visst ant. dagar, og standard er 20 dagar.

6. Søkeverkty: Med søkeverktya kan du lettare finne fram til den informasjonen du ønsker.

7. Fane: Websidene som er åpna visast i faner.

8. Webfeeder: inneheld regelmessig oppdatert informasjon frå eit webområde. Brukast på webområder med nyheiter og bloggar, og kan brukast til å distribuere digitalt innhold inkludert bilder, lyd og video.

9. Autofullfør: Lagrer adresser som du har skrive inn tidlegare. Begynn å skrive inn adresse og autofullfør kjem med forslag...

10. Protokoll: Er språket som datamaskina brukar for å kommunisere med nettverket.

11. Podcasting: Webfeeder kan levere lydinnhold som du kan lytte til på datamaskina, og dette henvises som podcasting.

12. Korleis kan ein finne igjen sider ein nyleg har besøkt? Via loggen, autofullfør eller evt. favoritter.

13. Korleis kan ein organisere favorittar? Ein kan lage mapper, undermapper.

14. Kan du gje oss nokre søkjetips? Kvasir, Google, Wikipedia, telefonlister, ordbøker osv.

15. Korleis slettar ein loggen? Gå til sikkerhet: Slett leserloggen (CTRL+Skift+Del)

Modul 7 - Internett

Spørsmål:

1. Kva er e-post? Med elektronisk post kan ein sende og motta
informasjon, raskt og direkte til dei personane ein ønsker.

2. Kva står www for? World wide web. (Verdsveven)

3. Kva er chat? Kommunikasjon med andre brukarar på internett.
Ein skriv tekst og får svar fort tilbake på skjermen.

4. Kva er ein blogg? Ei webside der ein eller fleire personer legger ut nyheiter. Lesarar av bloggen kan skrive kommentarar til innlegga.

5. Kva står ftp for? File Transfer Protocol.

6. Kva kan ein gjere for å ha god sikkerheit på datamaskina?
* Antivirusprogram: viktig å innstallere dette, som sjekker informasjon og filene på maskina, i tillegg kan ein få "Spyware" eller "Adware".

7. Kva slags farleg programvare kan ein lett få på datamaskina når ein brukar internett? Virus.

8. Brannmur: brukast mellom lokale nettverk og Internett, og den skal hindre at uvedkomande utenfra får tilgang til det lokale nettverket.

9. Kryptering: brukast til å beskytte informasjon som er lagret eller som skal sendast.

10. Kva er eit webområdeserifikat? kan brukast til identifisering på elektroniske media. Eit sertifikat bedrefer identiteten til ein person, eller sikkerheita på eit webområde. T.d. passord, minnebrikke ved bruk av nettbank osv.

11. Kva meinast med "sikre websider"? Webområder som er beskytta slik at uvedkomande ikkje får tilgang til informasjon som sendast til eller frå disse områda. (Hengelås)

12. Kva bør ein tenkje over når ein handlar på nett (bortsett frå om ein har nok pengar og eigentleg har bruk for produktet)? Unngå å legge igjen kredittkortnummeret!!!!!!

13. Kva er phishing, og korleis kan ein unngå dette?
* Phishing er å lure databrukarar til å oppgi personleg eller økonomisk informajson. Det begynner med ein epost som ser ut til å være eit offisielt varsel frå ein påliteleg kilde. Td. bank el. kredittkortselskap.
* Phishing-filter: er ein måte å unngå phishing... er ein funksjon i Internet Explorer som bidrar til å identifisere phishing-webområder.

14. Forklar forkortinga WAP. (Wireless Application Protocol)
Internett tjenester på mobil.

15. Kva er eit popup-vindauge, korleis ser du at datamaskina har sperra dei, og korleis opnar du dei?
* Eit popup-vindu er eit lite/stort vindu som visast automatisk over webområdet du viser.
* Det visast ei melding på informasjonslinja, når eit popup-vindu blokkerast.
* Klikk på "verktøy" og peik på Popup-blokkering og klikk på Slå på Popup-blokkering.

16. Kva slags småkaker er cookies, og korleis slettar ein dei?
Det er informasjonskapsler, små tekstfiler som visse websider legger inn i din datamaskin, for å lagre forskjellig informasjon om deg.

17. Nemn nokre måtar å kommunisere med andre på via internett.
Chat, msn, facebook, twitter, mail, skype osv.

18. Kva er definisjonsfil? Ei fil for å stoppe virus, definere kva som er virus.

19. Korleis kan du sjå at du er på eit sikkert webområde?
Nettlesaren viser eit låsikon til høgre for adresselinja.

20. Korleis slår ein av og på phishing-filteret?
Klikk på "verktøy" og peik på phishing-filter, klikk på
Slå av automatisk kontroll av webområde el.
Slå på automatisk kontroll av webområde.